Nền kinh tế vĩ mô có nhiều khái niệm, định nghĩa khác nhau, có nhiều thông tin chi tiết đến mức chưa được nhiều người biết, tuy nhiên cũng có những khái niệm mà chắc chắn bạn đã nghe qua một lần nhưng chưa hiểu kỹ. Bài viết sẽ cung cấp thông tin về kinh tế thị trường là gì, đặc điểm cũng như ưu nhược điểm của mối quan hệ cung cầu xuất hiện tác động thế nào đến cuộc sống con người.
1. Kinh tế thị trường là gì ?
Kinh tế thị trường là một nền kinh tế mà trong đó xuất hiện nhiều yếu tố kinh tế nhiều hình thức sở hữu nhảy vào đó và cùng vận hành phát triển ở trong một khuôn khổ cạnh tranh mang tính công bằng và duy trì sự ổn định.
Trên thế giới có không ít các cách nghĩ khác nhau về nền kinh tế này. Dựa vào lý thuyết bàn tay vô hình của Adam Smith, nền kinh tế này là sự tự điều tiết trong nền kinh tế, vận hành dựa trên nguyên tắc chung của thị trường và gần như không có sự tác động của chính phủ. Khái niệm này được coi dưới khía cạnh khác là có sự tác động của chính phủ – bàn tay hữu hình mà đại diện cho tư duy này là J.M.Keynes theo Lý thuyết chung về việc làm, lãi suất và tiền tệ.
2. Kinh tế thị trường ra đời khi nào?
Nền kinh tế này đã được nảy mầm từ xã hội nô lệ, tạo ra trong giai đoạn chủ nghĩa phong kiến và vươn lên mạnh mẽ ở giai đoạn tư bản chủ nghĩa. Vậy thì nền kinh tế này được hình thành ở thời gian có sự hiện diện của việc trao đổi hàng hóa trên thị trường và sự phát triển vượt trội trong giai đoạn kinh tế vận hành chính yếu dựa trên việc phân bổ nguồn lực.
3. Những đặc điểm của kinh tế thị trường?
Phụ thuộc vào chế độ chính trị và khả năng phát triển của mỗi đất nước hay vùng lãnh thổ mà nền kinh tế này có khá nhiều dạng khác biệt như tự do, xã hội, tư bản, nhà nước, xã hội chủ nghĩa,…
Chính phủ kiểm soát nền kinh tế thông qua pháp luật, hình thành những điều kiện tối ưu cho sự vận hành của thị trường, điều hành tất cả thông qua các phương pháp hợp lệ và khắc phục các điểm hạn chế của thị trường.
Hàng hóa, lao động, dịch vụ cần được giao thương một cách tự do trên thị trường, những phương pháp vận hành thông thường như ngoại hối, lương bổng, giá cả, lãi suất ngân hàng,… cần được tạo ra trên cơ sở thị trường.
Những cá nhân, công ty bước vào hoạt động trên thị trường dưới sự điều hành từ những quy tắc trong nền kinh tế ví dụ như cung cầu, giá cả và sự cạnh tranh. Cần đảm bảo sự công bằng và tự chủ từ những yếu tố tham gia vào nền kinh tế để thị trường có thể vận hành, các quyền lợi là tương tự nhau khi tham gia, thoát ra hay tự do buôn bán.
Thị trường là nền tảng cho việc phân bổ tối ưu các nguồn lực kinh tệ, khác hoàn toàn với những nền kinh tế hiến vật hay kế hoạch hóa tập trung.
Hàng hóa và dịch vụ được hình thành là các món hàng được trao đổi dựa vào các quy tắc thị trường đi theo giá thị trường.
4. Ưu điểm
Ở nền kinh tế thị trường, khi mức cầu hàng hóa lớn hơn cùng thì giá cả sẽ đồng loạt đi lên, đẩy theo mức sinh lời cũng tăng sẽ kích thích người sản xuất tăng lượng cung vào thị trường. Bên sản xuất nào có cơ cấu hoạt động tối ưu hơn thì suất sinh lợi cung cao hơn, điều này giúp họ gia tăng quy mô kinh doanh và sản xuất, bởi những nguồn lực này đi về phía người sản xuất tối ưu nhất.
Những người sản xuất có cơ cấu sản xuất không được tối ưu bằng sẽ có suất sinh lợi thấp, khả năng đầu tư cho sản xuất thấp, khả năng cạnh tranh thấp dần bị loại bỏ. Vì vậy, nền kinh tế này hình thành các động lực cho công ty, xí nghiệp có khả năng đổi mới, tự nâng tầm do khi họ muốn tăng sự cạnh tranh và đáp ứng tối ưu nhu cầu thị trường thì họ cần phải thay đổi về công nghệ, về quá trình sản xuất, vận hành, quản lý hay chất lượng sản phẩm.
Ở nền kinh tế này thì con người luôn kỳ vọng tìm ra những cách để cải thiện cho cách thức sản xuất, vận hành, rút ra cho mình nhiều kinh nghiệm. nền kinh tế này là nơi để tìm ra, đào tạo, sàng lọc, dùng những ai có khả năng tốt, phát triển được quy mô sản xuất kinh doanh và cũng là nơi đào thải những người không có được hiệu quả tối ưu.
Nền kinh tế này hình thành nên xu thế liên doanh, kết nối giúp phát triển giao thương kinh tế giữa các quốc gia, những nước đang phát triển sẽ có cơ hội gặp gỡ và nhận sự chuyển giao công nghệ tiên tiến, khả năng vận hành từ những quốc gia phát triển nhằm kích thích quá trình xây dựng và phát triển kinh tế nước mình. Trong giao thương đa quốc gia, mức độ thị trường hóa nền kinh tế có khả năng được dùng làm cách để tìm ra điều kiện thương mại giữa các bên.
5. Nhược điểm
Cơ cấu phân bổ nguồn lực ở nền kinh tế này có khả năng dẫn đến sự thiếu công bằng trong xã hội về quan niệm. Người giàu sẽ có được các ưu thế về tài sản nhằm chiếm được nhiều của cải quyền thế hơn trong khi người nghèo sẽ vẫn nghèo và đói khổ hơn.
Cuối cùng sẽ dẫn đến sự phân chia giai cấp, người giàu sẽ chiếm thiểu số và nắm quyền lực quản lý xã hội còn đa phần người nghèo sẽ chịu cảnh khó khăn. Sự chênh nhau giữa giàu nghèo quá cao sẽ làm cho xã hội bất ổn nếu người nghèo đấu tranh thông qua bạo loạn để lật đổ nhằm lấy cuộc sống tốt hơn.
Sau một khoảng chu kỳ cạnh tranh thế lực giàu nghèo như vậy, những nhà sản xuất nhỏ sẽ bị các bên sản xuất quy mô lớn nuốt chửng. Cuối cùng chỉ còn lại không nhiều những nhà sản xuất có tiềm năng mạnh, họ sẽ chiếm lĩnh đa phần các lĩnh vực trong nền kinh tế, một vài ngành sẽ do các nhà tài phiệt thao túng hoàn toàn.
Kinh tế thị trường dần sẽ hình thành lên nền kinh tế đọc quyền chi phối. Những công ty độc quyền sẽ không có đối thủ cạnh tranh nên mặc sức mà vận hành thị trường, neus không có sự tác động từ chính phủ thì họ sẽ tự ý lên giá, giảm đi chất lượng sản phẩm để thu lời, đem lại nhiều bất lợi trong xã hội.
Chính vì đi theo lợi nhuận nên những doanh nghiệp sẽ góp vốn nhằm nới rộng quy mô liên tục, một thời gian sẽ dẫn đến bất cân xứng cung cầu. Ở thời gian đầu, những doanh nghiệp đầu tư phát triển sản xuất làm tăng mạnh nguồn cung trong khi mức cầu không tăng lên như vậy. Tình trạng này sẽ tích lũy qua thời gian dẫn đến sự dư thừa, hàng hóa tồn kho, giá cả suy giảm, không bán được hàng làm cho các doanh nghiệp phá sản và làm cho nền kinh tế khủng hoảng.
Đó là chưa nói đến những sự thiếu sót trong thông tin có khả năng làm cho sự phân bổ nguồn lực không tối ưu. Điều này đến từ vài lý do, giá có khả năng không linh động ở các khoản thời gian ngắn làm cho việc điều chỉnh cung cầu không ổn định, làm cho khoảng cách giữa cung và cầu càng xa. Đó là lý do của những tình trạng như lạm phát hay thất nghiệp.
Lời kết
Và đó là những thông tin về kinh tế thị trường mà bạn cần quan tâm. Nền kinh tế vĩ mô là cực kỳ rộng lớn, có rất nhiều khái niệm khác nhau tồn tại ở đó. Một trong số đó là sự hình thành nên các thị trường, nên mối quan hệ cung cầu, qua sự hình thành của hàng hóa dịch vụ và cũng là căn bản của hệ thống tiền tệ, tài chính toàn cầu.
